Delen van het antwoord waren voor de hand liggend, natuurlijk. Covid-19 doodt selectief de ouderen, en arme landen met hoge geboortecijfers hebben een zeer laag percentage ouderen. Ze kunnen niet massaal sterven als ze er gewoon niet zijn.

Dan is er nog het probleem van de te lage telling, waarvan je zou verwachten dat het erger zou zijn in landen met een slechte of geen openbare gezondheidszorg, maar het fenomeen doet zich zelfs voor in midden-inkomenslanden zoals Rusland.

De Russische vicepremier Tatiana Golikova onthulde onlangs dat het "sterfteoverschot" in 2020 drie keer zo groot was als het aantal dat "Covid" op de overlijdensakte had staan - maar dat 80% van het sterfteoverschot waarschijnlijk ook Covid-doden waren. Als dat zo is, dan was het sterftecijfer in Rusland bijna even slecht als in de Verenigde Staten.

Maar zelfs in vergelijking met andere rijke landen met hetzelfde leeftijdsprofiel presteerden het VK en de VS verschrikkelijk in "sterfgevallen per miljoen", wat de beste maatstaf is omdat die niet wordt vertekend door de bevolkingsomvang. In de Verenigde Staten zijn per miljoen mensen 1.555 mensen overleden aan de gevolgen van Covid. Canada had 573 sterfgevallen per miljoen, nauwelijks een derde van het aantal per hoofd van de bevolking.

In het Verenigd Koninkrijk vielen 1.781 doden per miljoen, nog erger dan in de VS, terwijl Duitsland er slechts 824 had. In feite zijn de VS en het VK samen goed voor viervijfde van alle sterfgevallen door Covid in de tien slechtst presterende landen.

Dus wat is hier aan de hand? Is Engels spreken slecht voor je gezondheid? Driekwart van de Canadezen spreekt Engels, dus waarschijnlijk niet.

Straft God landen die liegende, narcistische populisten als leiders kiezen? Misschien, maar ik heb liever een meer onderbouwd antwoord, en eindelijk hebben we er een. Misschien.

Michele Gelfand, een cultureel psychologe aan de Universiteit van Maryland, heeft misschien de sleutel die de puzzel ontsluit. Op zijn minst heeft ze een geweldige timing.

In haar boek uit 2018 'Rule Makers, Rule Breakers: How Tight and Loose Cultures Wire Our World', stelde Gelfand voor dat sommige nationale culturen discipline omarmen, terwijl andere het overtreden van regels verheerlijken. Dat klinkt misschien als je gebruikelijke sociaal-wetenschapper-desperate-for-a-fresh-angle re-framing nationale stereotypen als statistisch feit, maar ze kan iets op het spoor zijn over Covid sterftecijfers.

Haar laatste onderzoek werd eind vorige maand gepubliceerd in Lancet Planetary Health, een toonaangevend epidemiologisch tijdschrift. Aan de hand van de door haar vastgestelde categorieën van "hechte" samenlevingen (die bereid zijn zich strikt aan de sociale normen te houden, b.v. Singapore, Japan, China, Oostenrijk) tegenover "losse" samenlevingen (die toegeeflijker zijn ten aanzien van het overtreden van regels, b.v. de VS, het VK, Israël, Italië), vergeleek zij het aantal gevallen van Covid en het aantal sterfgevallen.

De resultaten waren zeer opvallend. De "losse" culturen hadden gemiddeld vijfmaal zoveel infecties als de "strakke" culturen, en achtmaal zoveel sterfgevallen. Als je de meest libertaire met de meest conformistische vergelijkt, bijvoorbeeld de Verenigde Staten met Japan, dan is het contrast verbluffend: ongeveer 25 maal zoveel Amerikaanse gevallen en sterfgevallen per miljoen.

Welke conclusies kunnen we hieruit trekken? Wel, het suggereert dat de rol van individuele leiders zoals Donald Trump en Boris Johnson in het vormgeven van desastreuze nationale Covid uitkomsten waarschijnlijk niet doorslaggevend was. De uitkomsten zouden waarschijnlijk ook vrij slecht zijn geweest als minder onverantwoordelijke leiders aan het roer hadden gestaan.

Ten tweede kan, zoals Gelfand opmerkt, de menselijke prijs die landen betalen voor "losbandigheid" in tijden van crisis worden gecompenseerd door de voordelen die zij behalen op het gebied van creativiteit en innovatie in betere tijden (hoewel het tactloos zou zijn om dit argument tegen de slachtoffers te gebruiken).

Maar er is iets mis met Gelfand's verklaring voor waarom landen 'strak' of 'los' worden of blijven. Zij stelt dat "gemeenschappen met een geschiedenis van chronische dreiging - of het nu gaat om natuurrampen, besmettelijke ziekten, hongersnoden of invasies - strengere regels ontwikkelen die voor orde en cohesie zorgen". Dat zou logisch zijn, maar de geschiedenis leert dat het echt niet zo eenvoudig is.

Hoe is Israël - de Holocaust, zes oorlogen in de afgelopen 75 jaar, het grootste deel van de bevolking stamt af van vluchtelingen - terechtgekomen bij de zorgeloze, permissieve landen? En trouwens, het heeft echt niet zo'n hoog sterftecijfer (614 per miljoen).

Zouden de Oost-Europese landen (wereldoorlogen, burgeroorlogen, buitenlandse bezetting, vluchtelingengolven) niet tot de "hechtste" samenlevingen ter wereld moeten behoren? Toch behoren zeven van de vijftien landen met de hoogste sterftecijfers ter wereld tot de voormalige communistische landen van Oost-Europa - landen als Hongarije, Bulgarije, de Tsjechische Republiek en Slovenië, alle met meer dan 1.450 sterfgevallen per miljoen.

Er zijn waarschijnlijk veel meer harde bedradingen betrokken bij het bepalen waar een cultuur terechtkomt in termen van 'strak' of 'los'. En trouwens, we zouden allemaal graag willen weten: waarom heeft de Amerikaanse marine voor dit onderzoek betaald?

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer