Toen ik een e-mail kreeg van het ICNF (Instituto da Conservação da Natureza e das Florestas) om me uit te nodigen voor een 'Webinar' over vleermuizen, leek me dit de perfecte gelegenheid om wat meer te weten te komen over deze mysterieuze nachtdieren, zodat ik verslag kon uitbrengen en jullie er alles over kon vertellen.

Vleermuizen krijgen een slechte naam, wat niet verwonderlijk is, aangezien we ze associëren met zaken als zwarte magie, vampieren en heksen. Geen Halloweenavond is compleet zonder ze. Een van de namen voor een groep vleermuizen (samen met 'kolonie', of als ze vliegen, een 'wolk') die ik tot mijn vermaak ontdekte, is 'ketel'. Zelfs Batman zelf is, nogal ironisch, bang voor ze. Bruce Wayne viel in een verlaten put toen hij jonger was, waardoor de vleermuizen die daar leefden, hem verschrikten. Sindsdien zwermen ze om hem heen en achtervolgen ze zijn nachtmerries. Totdat hij uiteindelijk besloot het psychologisch gezonde en slimme te doen en zijn angst vrijwillig onder ogen te zien. Een techniek die je niet echt minder bang maakt, maar wel dapperder (niet hetzelfde). En dus liep hij terug de grot in en besefte dat hij tussen de vleermuizen kon gaan staan en 'één met de duisternis' kon worden (en misschien zelfs besefte dat ze toch niet zo slecht zijn?). Hij gebruikte vervolgens deze enge reputatie die vleermuizen hebben om angst te zaaien in de harten van de slechteriken.

Laten we dus een voorbeeld nemen uit Batman's boek (waarschijnlijk het 'Batbook' genoemd) en onbevreesd de 'Batcave' binnenwandelen (of op zijn minst een webinar bijwonen) en zien wat we te weten kunnen komen over deze schimmige, onbegrepen en mysterieuze wezens.

Hun reputatie is waarschijnlijk bezoedeld door het zwarte schaap van de familie, namelijk de bloedzuigende vampiervleermuizen. Er zij echter op gewezen dat van de 1400 soorten vleermuizen in de wereld er slechts drie soorten zijn die bloed drinken, en die leven alleen in Zuid- en Midden-Amerika. En dus, ook al heeft Graaf Dracula, die in Transylvanië (in Roemenië) leefde, de zaken er niet beter op gemaakt met zijn reputatie om in een vampier te veranderen, fictief of niet - hij zou de enige vampiervleermuis in Europa zijn geweest.

De meeste vleermuizen zijn eigenlijk heel behulpzaam. Sommige zijn 'fruitariërs' en eten fruit om vervolgens tijdens de vlucht 'de zaden te planten'. Andere soorten zijn dol op een beetje nectar en nemen in zekere zin de nachtdienst over en beginnen met het bestuiven van de bloemen nadat de bijen naar bed zijn gegaan. Sommige zijn carnivoor, maar eten alleen dingen van hun eigen grootte (of kleiner), zoals kikkers en vogels. Maar de overgrote meerderheid zijn insecteneters, en aangezien vliegen een zeer energie-intensieve bezigheid is, wekken ze hun eetlust op en kunnen ze tot de helft van hun gewicht aan insecten per nacht eten. Dit maakt ze tot een grote vriend van boeren, want ze zijn een briljante natuurlijke bestrijder van ongedierte. Hun "guano" is ook een fantastische meststof (een paar jaar geleden blijkbaar zelfs in potten verkocht in Lidl).

Ze zijn ook het enige zoogdier dat kan vliegen (nou ja, zonder mechanische hulp in ieder geval) en hun vleugels lijken opmerkelijk veel op een menselijke hand. Vleermuizen worden onderverdeeld in twee grote groepen: Megachiroptera of Vleerhonden (soms vliegende honden genoemd) en Microchiroptera of microvleermuizen. De kleinste bekende microbat weegt slechts 2 gram (dat is de helft van het gewicht van het pakje suiker dat u bij uw koffie krijgt), en de meest massieve vleerhond weegt meer dan 1 kilogram.

Maar vleerhonden leven alleen in tropische gebieden, en dus zijn alle vleermuizen in Europa microvleermuizen. Er zijn 29 soorten bekend in Portugal (27 op het continent), en ze zijn inderdaad allemaal vrij klein. Wanneer mensen ze tegenkomen denken ze meestal dat het baby's zijn, maar in feite worden de jongen van de meeste vleermuizen begin juni geboren en half juli zijn ze al zo groot als volwassenen en kunnen ze zich alleen naar buiten wagen (zonder avondklok). Vleermuizen krijgen maar één baby per jaar, en ook al leven sommige soorten in grotten met wel 2000 vleermuizen per vierkante meter, hun moeders kunnen hun baby's laten hangen (letterlijk) terwijl zij op zoek gaan naar voedsel, en als ze dan terugkomen kunnen ze hun verbazingwekkende gehoor gebruiken om de bijzondere roep van haar kinderen op te pikken en ze gemakkelijk weer terug te vinden.

Dat brengt me op een ander ding. Ik weet niet waarom, maar ik dacht altijd dat ze blind waren. Misschien komt het door de uitdrukking 'zo blind als een vleermuis', of zelfs, het schoot me net te binnen, omdat ze in het Portugees 'morcegos' worden genoemd, en 'cego' betekent blind. Maar het blijkt dat ze heel goed kunnen zien. Het enige probleem is dat... ze het grootste deel van hun leven in het donker doorbrengen, en hoe goed je zicht ook is, dat is niet voldoende als je voortdurend in en uit pikzwarte grotten moet vliegen. Daarom hebben ze ook een verbazingwekkend vermogen ontwikkeld dat 'echolocatie' heet, waarbij ze geluiden uitzenden die wij niet kunnen horen, die weerkaatsen op alles om hen heen en de weerkaatste echo stelt hen in staat een duidelijk 3D-beeld te maken van wat er aan de hand is. Dit vermogen in combinatie met hun gezichtsvermogen betekent dat ze geen kunstje missen, vooral bij zonsopgang of zonsondergang, wanneer er geen ontsnappen aan is voor nietsvermoedende insecten die ze midden in de lucht vangen in waarlijk verbazingwekkende staaltjes van luchtacrobatiek.

In het wild leven ze gemiddeld acht jaar, maar sommigen worden wel 18 jaar en de oudste vleermuis is 42 jaar geworden. De laatste decennia is de vleermuispopulatie achteruitgegaan, vooral in Europa. In Portugal worden nu in totaal negen soorten als bedreigd beschouwd. De achteruitgang van deze soorten is te wijten aan verschillende factoren. De belangrijkste is dat ze nergens meer kunnen wonen. Vleermuizen maken graag hun onderkomen in grotten, oude gebouwen, mijnen en sommige soorten krijgen zelfs een boomhut. Maar natuurlijk, u raadt het al, storen mensen hen bij het verkennen van grotten, worden oude gebouwen gerenoveerd, worden mijnen heropend of afgesloten en, natuurlijk, worden bomen gekapt. Om hun problemen nog groter te maken, worden ze ook vergiftigd in de voedselketen door het eten van insecten die pesticiden hebben gegeten. Ze worden ook gedood door windturbines (iets wat te maken heeft met de verplaatsing van de lucht), en een verrassend hoog aantal laagvliegers wordt aangereden door auto's.

Maar de dingen worden beter. Alle soorten in Portugal zijn beschermd en mensen bellen het ICNF als ze ze tegenkomen en vaak lukt het om een manier te vinden waarop wij in harmonie met ze kunnen leven. Een andere reden waarom ze een slechte naam krijgen is dat mensen denken dat ze ziektes als hondsdolheid bij zich dragen, maar in werkelijkheid loopt minder dan 1 procent van de vleermuizen hondsdolheid op. Uiteraard moet je ze, zoals alle wilde dieren, niet aanraken of te dichtbij komen, en als je met ze (of hun guano) in contact komt, wees dan een beetje verstandig en was je handen. Ze leven volgens een ander tijdschema dan wij, wat kan leiden tot deze angst voor het onbekende, maar vleermuizen zijn uiterst belangrijke en prachtige wezens, en er is geen reden waarom we niet allemaal gelukkig kunnen samenleven. Vraag maar aan Batman. Het is het geheim dat hij niet openbaar wil maken.