Het werd geregeerd door boze plattelandsfanatici die de plaatselijke bevolking kwelden met hun demente regels voor correct "islamitisch" gedrag, maar het was voor niemand een militaire of diplomatieke prioriteit.

Het staat op het punt terug te keren naar dat geïsoleerde en isolationistische bestaan. Noch toen, noch nu hebben de Taliban zelfs maar een buitenlands beleid. Zij lijken meer op een franchise-operatie waarvan de verschillende elementen bepaalde basisprincipes delen - buitenlanders, vrouwen en democratie zijn bijvoorbeeld slecht - maar waarvan de leden in de eerste plaats gericht zijn op plaatselijke aangelegenheden en persoonlijke ambities.

Dit is niet de eerste keer dat het land in zo'n puinhoop verkeert, en het enige nuttige dat de huidige partij buitenlandse indringers op hun weg naar buiten kan doen, is zoveel mogelijk Afghanen die hun beloften vertrouwden, een toevluchtsoord in het buitenland bieden. Dat zal zeker niet meer zijn dan tien of twintig procent van degenen die hun bescherming verdienen.

De Russen en de Amerikanen delen de schuld voor deze catastrofe. Het is moeilijk te geloven dat een Afghanistan zonder invasie zich vreedzaam had kunnen ontwikkelen tot een welvarende democratische samenleving met gelijke rechten voor iedereen, maar "zonder invasie" is de enige toestand waarin het dat doel denkbaar had kunnen naderen.

De kiem van een dergelijk lokaal geleid moderniseringsproces lag in de omverwerping van de koning in 1973 en het uitroepen van een Afghaanse republiek. Andere staten met een moslimmeerderheid hebben die overgang met succes bekroond - Turkije bijvoorbeeld, ondanks de huidige regering - maar de Afghaanse poging is niet geslaagd.

Het gewelddadige verzet van de traditionele sociale en religieuze groepen kwam onmiddellijk op gang, en het wankele nieuwe republikeinse regime werd in 1978 omvergeworpen door een bloedige militaire staatsgreep. De jonge officieren die de macht grepen waren marxisten die een radicaal hervormingsprogramma oplegden.

Zij gaven vrouwen stemrecht en gelijke toegang tot onderwijs, voerden landhervormingen door en vielen zelfs de rol van religie aan. Tegen 1979 werd het marxistische regime geconfronteerd met een massale opstand in conservatieve plattelandsgebieden, en één factie vroeg om militaire hulp van de Sovjet-Unie.

De uitgebluste communistische leiding in Moskou ging akkoord en 100.000 Sovjettroepen trokken het land binnen. De daaropvolgende oorlog verwoestte het land gedurende een decennium - met veel hulp van de Verenigde Staten.

"De dag dat de Sovjets officieel de (Afghaanse) grens overstaken, schreef ik aan president Carter: We hebben nu de kans om de USSR zijn Vietnam-oorlog te geven," zei de voormalige Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Zbigniew Brzezinski. Hij begon onmiddellijk geld en wapens te sturen naar de rebellen op het platteland, die later de Taliban zouden worden.

Het kostte tien jaar, 40 miljard dollar clandestiene militaire hulp van de VS en ongeveer een miljoen Afghaanse doden, maar in 1989 dwongen de Taliban en hun diverse islamitische rivalen de Russen zich terug te trekken. Kort daarna stortte de Sovjet-Unie in, en Brzezinski claimde arrogant maar ongeloofwaardig de eer daarvoor.

"Wat is het belangrijkst voor de wereldgeschiedenis?" vroeg hij. "De Taliban of de ineenstorting van het Sovjet-imperium? Enkele ophitsende moslims of de bevrijding van Midden-Europa en het einde van de koude oorlog?" In werkelijkheid stond de Sovjet-Unie toch al op instorten, maar de 'ophitsende moslims' bleken een vrij groot probleem te zijn.

De Taliban kwam in 1996 in Kabul aan de macht na een lange oorlog tussen de verschillende islamistische groeperingen, en regeerde het grootste deel van het land vijf jaar lang slecht en gewelddadig. Toen maakte een Arabische islamist genaamd Osama bin Laden misbruik van de gastvrijheid van de Taliban-leider Moellah Omar door in 2001 de aanslagen van 9/11 tegen de Verenigde Staten te plegen.

Bin Laden heeft moellah Omar wellicht niet eens van tevoren ingelicht over de aanslagen. Het "need to know"-beginsel voor geheime operaties pleit daartegen, evenals de mogelijkheid dat Moellah Omar de aanslagen zou hebben verboden omdat hij niet wilde dat er een invasie zou plaatsvinden.

Een Amerikaanse invasie was onvermijdelijk na 9/11 omdat een spectaculaire vergelding politiek noodzakelijk was. Dat leidde tot nog eens twintig jaar oorlog: de Taliban tegen nog een stel buitenlanders die weinig begrepen van de recente geschiedenis van het land en van de redenen waarom de plaatselijke bevolking een diep wantrouwen koesterde jegens "behulpzame" buitenlanders.

Zelfs nu beseffen de Amerikanen niet hoezeer zij de Sovjet-ervaring in het land hebben gerecapituleerd. Het einde dat zich nu ontvouwt was vanaf het begin voorbestemd, hoewel het twee keer zo lang heeft geduurd voordat het zich aandiende omdat de Verenigde Staten veel rijker zijn dan Rusland. Toch zal ook de nasleep hetzelfde zijn.

De verschillende facties van de Taliban zullen zich opsplitsen, meestal langs etnische lijnen, en een nieuwe burgeroorlog van onzekere duur zal volgen. De heerschappij van de winnaars zal even wreed en willekeurig zijn als de vorige keer. En de rest van de wereld zal snel zijn interesse verliezen, omdat Afghanistan nergens anders een serieuze bedreiging voor vormt.


Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer