Vlak voordat ik bijna tien jaar geleden mijn huis in Portugal kocht, zat ik tijdens een vlucht uit Lissabon naast een oude Portugese man. Toen hij vroeg wat ik in Portugal deed, vertelde ik hem: op zoek naar een huis, een huis om te kopen. Plotseling keek hij me streng aan, greep met de ene hand mijn onderarm en wees met de andere: "Nu is de tijd om te kopen in Portugal! Nu! Doe het! Koop nu!" Dat was begin 2013.

Mijn plan was niet om in Portugal "met pensioen te gaan" zoals andere Amerikanen, en niet-Amerikanen, denken over pensioen: zoiets als avonden op de veranda, vrienden vermaken na een rondje golf of een dagje vissen met weinig meer te doen, of over na te denken. Nee, ik wilde gewoon ergens wonen, een plek die ik me kon veroorloven met het weinige geld dat ik had, en geen hypotheek in gedachten.

Dus, na een paar trips in datzelfde jaar om ter plaatse verschillende eigendommen te bekijken, vond ik eindelijk wat ik zocht: een voldoende bewoonbare oude boerderij op een klein perceel op twintig minuten rijden van Coimbra met twee verdiepingen, twee slaapkamers, een complete badkamer, gecombineerde keuken/woonkamer, en een ommuurde tuin. Ik onderhandelde met het aardige oude Britse echtpaar van €50.000 naar €43.000, en dat was het. Met mijn vaardigheden als timmerman en een Portugese vriend is het huis de afgelopen jaren voor een schijntje verbeterd en uitgebreid. Onnodig te zeggen dat het landschap van de huizenmarkt in Portugal, evenals de demografie, sindsdien drastisch is veranderd.

Onder de radar

Een van de dingen die ik destijds het aantrekkelijkst vond aan Portugal, was dat de meeste mensen (behalve de Britten die het land al sinds het Verdrag van Windsor van 1386 onder de pet proberen te houden) er nauwelijks belangstelling voor hadden, vooral Amerikanen.

In feite wilden niet veel mensen naar Portugal komen voor wat dan ook. Wat toeristische hotspots betreft, stond Portugal minder dan vijf jaar geleden niet eens in de top 30 van populairste landen voor Amerikanen om te bezoeken, volgens websites als 'statisa.com' en 'loveexploring.com'. In termen van investeringsideeën was het een "hoog risico" land, en zeer weinigen beschouwden het als een plaats om daadwerkelijk naartoe te verhuizen. Het beeld van Portugal als het "achterland van Europa" was in de hoofden van velen verankerd. Portugal maakte bovendien deel uit van de EU "PIG" landen (Portugal, Ierland/Italië, Griekenland), die in economische beroering verkeerden, vreselijk in de schulden zaten, en verlamd waren door strenge bezuinigingsmaatregelen. Voor de beter aangeschreven EU leden, en voor die van Amerika, waren deze ondermaats presterende landen te vergelijken met die "special needs" klas van leerlingen waar je op de openbare school langs liep en je afvroeg wat hun probleem zou kunnen zijn in verhouding tot alle anderen. Kortom, het was mijn soort plek: het gemarginaliseerde kind waar weinigen mee om wilden gaan, was altijd degene waar ik me toe aangetrokken voelde. De populaire sportievelingen en schoolbalkoninginnen hadden nooit veel sociale intrige voor mij.

In een notendop: het hoogtepunt van de Portugese financiële crisis vond plaats van 2010 tot 2014, en maakte deel uit van de bredere neergang van de Portugese economie die begon in 2001 en eindigde tussen 2016-17. Twintig jaar geleden stagneerde de groei in Portugal als gevolg van een interne economische crisis, die nog werd verergerd door de "Grote Recessie" die het land in 2008 trof. Omdat Portugal niet in staat was zijn overheidsschuld terug te betalen of te herfinancieren, vroeg het in april 2011 het IMF, het EFSM en de EFSF om een reddingsprogramma van 78 miljard euro. Dankzij bezuinigingsdiscipline en goede budgettaire stuurmanskunst stapte Portugal in 2014 uit de reddingsoperatie, in hetzelfde jaar dat na drie jaar recessie opnieuw een positieve economische groei optrad.

In 2016 bereikte de socialistische regering een begrotingstekort van 2,1%, het laagste sinds het herstel van de democratie in 1974, en het volgende jaar kende de economie met 2,7% de hoogste groei sinds 2000, toen de nachtmerrie zich voor het eerst begon te manifesteren.

Beroemdheid ster

Sinds 2018 heeft Portugal niet alleen een comeback gemaakt, maar is het ook een soort celebrityster geworden waar iedereen een selfie mee wil nemen, de meest begeerde, besproken plek in Europa om te zien en.... om naartoe te verhuizen. Het stille, verlegen kind in de hoek van de speeltuin is uitgegroeid tot de man die iedereen de hand wil schudden.

Amerikanen worden niet graag geassocieerd met verliezers. Ze houden van een trend die een beetje garantie biedt. Ze hebben sympathie voor een underdog die ze niet echt kennen, maar zullen de kleuren pas dragen als ze zien dat hij aan de winnende hand is; en risico's nemen maakt jammer genoeg niet langer deel uit van het Amerikaanse karakter dat het ooit was.

Na de ergste jaren van de financiële crisis in Portugal, begonnen de Amerikanen die op dat moment in Portugal woonden aan een uittocht, en van 2013 tot 2016 daalde het aantal Amerikanen samen met enkele andere buitenlandse inwoners ook.

2015 was het dieptepunt voor Portugal wat immigratie betreft, en de Amerikanen waren de kleinste demografische buitenlanders in termen van aantallen die niet naar Portugal verhuisden voor iets als een betere levenskwaliteit en meer kansen. Dit in tegenstelling tot andere landen, zoals Brazilië, het Verenigd Koninkrijk, Kaapverdië, Roemenië, Oekraïne, Italië en zelfs China, die al lang betrekkingen onderhouden met Portugal. De burgers van die landen zijn consequent geduldig geweest ten aanzien van de economische tegenspoed van Portugal, en vertegenwoordigen nog steeds respectievelijk de meeste inwoners uit het buitenland die vandaag de dag in Portugal wonen, gemeten naar demografisch aantal.

Van armoe naar rijkdom

Amerikanen staan momenteel op de 25e plaats, maar dat zou wel eens kunnen veranderen, want het aantal Amerikanen dat naar Portugal verhuist, is meer dan verdubbeld van 2020 (1.115) naar 2021 (2.477), en bijna verviervoudigd sinds 2018 (714) op basis van nieuwe afgegeven verblijfsvergunningen. Volgens de statistische informatie woonden er in 2021 6.921 Amerikanen in Portugal, tegenover slechts 2.426 in 2013, toen ik mijn spreekwoordelijke voet tussen de deur kreeg.

Je zou kunnen zeggen dat het precies zoiets is als de wederopstanding van Portugal waar Amerikanen wanhopig naar op zoek zijn; een feel-good, rags-to-riches verhaal waar ze zich omheen kunnen verzamelen en deel van uit kunnen maken.

Voor het grootste deel is Amerika voor zijn burgers een gebroken land geworden, dat voor velen op het punt staat een regelrechte mislukte staat te worden. Inkomens en lonen hebben geen gelijke tred gehouden met de exorbitante kosten van levensonderhoud, die alsmaar stijgen. Huisvesting is voor de meeste Amerikanen onhoudbaar geworden, of ze nu willen kopen of huren. In 1996 kostte een huis in San Diego bij benadering $300.000. Hetzelfde huis zou op de huidige markt, berekend voor 2021, voor $1.288.994 worden verkocht.

De huurprijzen in de grotere stedelijke gebieden van de V.S. voor een gemiddeld appartement liggen ergens tussen de $4.000-$5.000 per maand (dit, in tegenstelling tot de maandelijkse huur in het hartje van Lissabon voor ongeveer $1.100 in vergelijkend dollarbedrag). En dan is er nog het gezondheidszorgsysteem, dat eigenlijk helemaal geen "systeem" voor gezondheidszorg is, maar een groot bedrijf met winstoogmerk waar de meeste Amerikanen op geen enkele manier gebruik van willen maken uit angst om al hun spaargeld te verliezen, of om zich diep in de schulden te steken.De grote meerderheid van de Amerikanen kan maar net overleven. De reactie van velen op deze omstandigheden is te zien op websites als 'InternationalLiving.com', waar het verkeer op hun pagina "How to move out of the US" alleen al tussen juni en november 2021 met 1.676% is gestegen.Volgens gegevens van de Internal Revenue Service hebben in 2020 meer dan 6.000 Amerikanen daadwerkelijk afstand gedaan van hun staatsburgerschap (vergeleken met 2.072 in 2019), het hoogste cijfer in minstens een decennium.

Instroom van Amerikanen

Als direct gevolg van dit alles is de instroom van Amerikanen in Portugal van tweeërlei aard: oudere Amerikanen die met pensioen gaan en het maximale uit hun spaargeld willen halen, en een jongere groep, de zogenoemde "millennials", die onlangs in Portugal nieuwe mogelijkheden en een levensstijl hebben ontdekt die Amerika niet langer lijkt te bieden.

Generatieverschillen daargelaten, de aantrekkingskracht die Portugal op deze Amerikanen uitoefent zijn de kosten van levensonderhoud, een betere levenskwaliteit, een goed functionerende gezondheidszorg, een gematigd klimaat, belastingvoordelen, en ... de groeiende Amerikaanse expat-gemeenschap zelf, waarmee zij zich kunnen identificeren als deel van een groep "onverschrokken" individualisten die "de mal doorbreken" met een wederzijds gedeeld gevoel voor "avontuur".Dat is in ieder geval de manier waarop Amerikanen over het algemeen denken. Maar de lokale invloed die deze twee groepen op de Portugezen hebben en de manier waarop zij de economie beïnvloeden, is waar zij van elkaar beginnen te verschillen. Het effect dat elk van deze generaties Amerikanen op Portugal uitoefent, is namelijk verschillend, en niet altijd even goed.

Gouden visa

Het aantrekken van buitenlanders maakte deel uit van het plan om Portugal in het begin van de jaren 2010 uit de recessie en de bezuinigingen te helpen.

Toen Portugal in 2012 met zijn Gouden Visumprogramma begon, had het in 2014 734 Gouden Visa afgegeven die meer dan 440 miljoen euro opleverden. De Chinezen waren de eersten die het Gouden Visumprogramma van Portugal aangrepen. In 2018 steeg het aantal afgegeven Gouden Visa tot 6.498, met als topontvangers de Chinezen met 3.963, gevolgd door 581 Brazilianen, 259 Zuid-Afrikanen, 236 Turken en 227 Russen, volgens een website over economische en handelssamenwerking. Op dat moment kwamen de Amerikanen niet in aanmerking als vermogende personen voor Portugal, maar nu zij plotseling op het toneel zijn verschenen, is de demografie van de ontvangers van een Gouden Visum aan het veranderen.

Amerikanen wedijveren nu op gelijke voet met Chinezen voor een verblijfsvergunning. Chinese investeerders staan momenteel nog steeds op de eerste plaats bij het aanvragen van een Gouden Visum, maar worden langzaam ingehaald door Amerikanen. Meer Amerikanen dan ooit hebben in 2021 verblijfsrechten gekregen met het Gouden Visum-programma van Portugal. In november van 2021 namen de Amerikanen de eerste plaats in, en in de daaropvolgende maand december namen de Chinezen die plaats nipt weer in met een 14-13 goedkeuring ten opzichte van de Yanks.

Voordelen voor Portugal?

Dit is natuurlijk goed nieuws voor de Portugese vastgoedsector, de Portugese Commissie voor de effectenmarkt en het Ministerie van Financiën, maar de meer werkende Portugezen, of de Portugezen met een laag of gemiddeld inkomen, profiteren niet noodzakelijkerwijs zelf van het Gouden Visum Programma. In feite worden zij eerder economisch gemarginaliseerd door de inflatie van de waarde van onroerend goed die erdoor wordt veroorzaakt. In wezen hebben veel Portugezen het gevoel dat het geld dat het land wordt binnengebracht door nog meer ontvangers van het Gouden Visum Programma alleen ten goede komt aan de "rijke mensen" zelf, en niet aan de gemiddelde Portugees op lokaal niveau.

Op de populaire Facebook-pagina "Americans & FriendsPT", waar Amerikanen informatie, culturele gevoelens, ideeën, goede gevoelens en zelfs klachten over Portugal uitwisselen, uitte een Amerikaanse haar frustraties over het papierwerk dat komt kijken bij de vier eigendommen die ze onlangs in Portugal heeft gekocht. Verhalen als deze doen me nadenken over de voordelen die mijn mede-Amerikanen de Portugezen brengen, nu sommigen hierheen verhuizen en meer meenemen dan ze nodig hebben.

Deze Amerikanen met een Gouden Visum maken natuurlijk geen deel uit van de nieuwere generatie Amerikanen die zich een weg baant in het weefsel van de zich ontvouwende Portugese buitenlandersscene. De Millennials van de jongere Amerikanen kunnen zich geen Gouden Visum veroorloven. Zij zijn echter een vindingrijke en bekwame groep binnen deze wereld van digitale technologie die de banenmarkt wereldwijd domineert, en zij hebben onlangs ontdekt dat Portugal de nieuwe, hippe place to be is.

"Californië van Europa"

Of deze jongere Amerikanen Portugal tien jaar geleden nog op een kaart konden vinden, doet niet ter zake, maar ik weet zeker dat het feit dat Portugal door sommigen wordt beschouwd als het "Californië van Europa" er iets mee te maken kan hebben, en het feit dat de meeste Portugezen van deze generatie Engels spreken, maakt het voor deze jongere Amerikanen gemakkelijker om zich te acclimatiseren als zij zich in de kringen van hun eigen leeftijdsgroep bewegen.

Portugal, en met name Lissabon waar deze jongere Amerikanen samenkomen, staat bekend om zijn "startup" scene, vooral in de tech industrie. Financiering voor startups met hoofdkantoor in Lissabon bereikte bijna 181 miljoen euro in 2021, en 33% van de oprichters van deze startups zijn niet-Portugezen volgens een Portugal Startup Outlook Report.

Deze jongere Amerikanen zijn nu op zoek naar een plaats aan deze bankettafel om zich te storten op de kansen die voor het grijpen liggen. En wie kan het hen eigenlijk kwalijk nemen? Een relevantere vraag die moet worden gesteld, is echter tegen welke prijs voor de Portugezen deze jonge startende ondernemers zich proberen te vestigen in het stedelijk weefsel van de Portugese hoofdstad. Men hoeft alleen maar voorzichtig te kijken naar wat er met San Francisco is gebeurd in de anderhalf decennium waarin het na 2000 radicaal veranderde, als een mogelijke analogie voor wat Lissabon te wachten staat.

San Francisco is voortgekomen uit de goudkoorts van 1849, toen opportunistische Amerikanen massaal naar het westen trokken om het pas ontdekte goud te delven. Nadat al het goud, dat ooit overvloedig aanwezig was in de heuvels en stromen van Noord-Californië, was uitgeput, vestigde San Francisco zich uiteindelijk in een identiteit die niet bekend stond om de handel, maar als een bohemien plaats, bekend om zijn artistieke en tegencultuur levensstijl. Dit alles veranderde na de wedergeboorte in de jaren 2000 met de nieuwe Tech Boom Gold Rush die de stad onherroepelijk veranderde in iets dat bijna onherkenbaar is van wat het ooit was.

Startups, vergelijkbaar met wat er nu in Lissabon gebeurt, veranderden San Francisco van een redelijk betaalbare stad waar de lokale bevolking en hun gezinnen generaties lang woonden, in een plek waar ze zich de plotseling prijzige buurten niet meer konden veroorloven, de exorbitante kosten van commercieel en/of residentieel vastgoed om te huren, laat staan om te bezitten. Veel mensen die zich identificeerden met San Francisco als hun thuis, de plek waar ze geboren en getogen waren, moesten verhuizen omdat ze economisch werden weggesaneerd. De trend zette zich voort in de jaren 2010, toen de stijgende kosten van levensonderhoud in San Francisco de leraren, kunstenaars, kleine bedrijven en etnische diversiteit van de stad verdreven, om te worden vervangen door computeringenieurs, startup-bedrijven en de meer financieel zekere "1%" die werden aangetrokken door de tech-boom. De gevolgen van deze plotselinge inflatoire verandering in de kosten van levensonderhoud begonnen al snel door te werken naar kleinere parochiale gebieden in de grotere San Francisco Bay Area, waar nog meer lokale bewoners moesten verhuizen vanwege de stijgende kosten van de zogenaamde gentrificatie die aan eens betaalbare gemeenschappen werd opgelegd door een jongere generatie van ambitieuzere succesvolle ondernemers.

De vergelijking met Lissabon

Deze combinatie van een bloeiende economie met weinig woningbouw werd een unieke extreme en schadelijke situatie, en de kiemen van dezelfde trend beginnen nu zichtbaar te worden in Lissabon. De spelers in dit specifieke drama zijn echter niet alleen Portugese jongeren die van het platteland naar Lissabon komen met plannen voor een beter leven, maar ook buitenlanders, waaronder een groeiend aantal jonge Amerikanen, die van over de oceaan naar Lissabon komen met plannen voor een beter leven buiten hun eigen landsgrenzen.

Afhankelijk van met wie je praat, zien sommigen Lissabon als een nieuwe kans op leven en het resultaat van de komst van buitenlanders is een betere stad, meer carrière en sociale mobiliteit, banen en vastgoed van betere kwaliteit dat uit "stervende" buurten tevoorschijn komt. Anderen zien echter dat veel lokale bewoners en kleine bedrijven worden weggeconcurreerd door stijgende huurprijzen, omdat veel Portugezen moeten sluiten voor nieuwe buitenlanders die nieuwe ondernemingen bouwen.Terwijl buurten worden omgevormd tot startwijken voor nieuwe bedrijven, wordt veel van het oude Lissabon weggehaald, en volgens een leidinggevende van een Europees verkoopbedrijf waren veel Portugezen, vooral voor de pandemie toen het toerisme hoogtij vierde, het al zat met wat er met de stad gebeurt.

Meer dan economie

Dit is niet alleen een economische kwestie, maar ook een spirituele, een culturele. Wat is de prijs van verandering als een meer relaxte, puur Portugese levensstijl, een rijke culturele identiteit en vroeger vastgeroeste manieren om in het levensonderhoud te voorzien plaats maken voor een groeiende economie gebaseerd op buitenlands ondernemerschap? Een dergelijke freelance economie neemt de vorm aan van sociaal Darwinisme, aangezien leraren, gemeentewerkers en kleine ondernemers van Portugese afkomst nieuwe banen moeten aannemen als barista's, obers en Uber-chauffeurs om deze nieuwe instroom van buitenlandse "landadel" te bedienen en zo in de buurten te kunnen blijven wonen waar ze zijn opgegroeid.

De overleden Amerikaanse dichter Lawrence Ferlinghetti, een icoon van de Bohemien kunst en het leven die in 1951 naar San Francisco kwam, klaagde later over de "zielloze mensen" die zijn stad nieuw bewoonden, een "nieuw ras" dat druk in de weer was met hun laptops en iPhones en aanleg had voor zaken die zich afspeelden op andere plaatsen dan die waar ze toevallig op dat moment stonden. Men kan zich alleen maar afvragen wat de in Lissabon geboren dichter Fernando Pessoa zou denken als hij de plek kon zien waar zijn geliefde stad in hoog tempo in aan het veranderen is.

Het behoeft geen betoog dat het zowel oneerlijk als onnauwkeurig zou zijn om alle schuld, of de eer, voor de dramatische transformatie die Portugal deze dagen ondergaat enkel en alleen in de schoenen te schuiven van pas gearriveerde Amerikanen. Maar om eerlijk te zijn is het moeilijk om je te herinneren (als dat al het geval is) welke positieve invloed grote aantallen Amerikanen hebben gehad op welke plaats dan ook buiten hun eigen grenzen.

Persoonlijk, als ik ook maar ergens tussen de Amerikanen had willen zijn, was ik wel in Amerika gebleven. Hoe het ook zij, men kan alleen maar hopen dat Portugal en de Portugezen de Amerikanen meer zullen beïnvloeden dan zij de Portugezen op enigerlei wijze zullen beïnvloeden.

In het algemeen duurt de aandacht van de Amerikanen niet erg lang en hun belangstelling voor de meeste dingen is niet erg lang. Ze hebben de neiging zich bij de meeste dingen snel te vervelen. Of ze al dan niet in Portugal zullen blijven, en voor hoe lang, is iets wat alleen de toekomst zal uitwijzen.